Historia Łasku
POŁOŻENIE
Powiat łaski leży na Niżu Polskim w obrębie aglomeracji łódzkiej. Okolice Łasku położone są na Nizinie Południowowielkopolskiej, na Wysoczyźnie Łaskiej i Kotlinie Szczercowskiej. Całość powiatu znajduje się w dorzeczu Warty. Powiat leży 35 km na zachód od Łodzi i jest jednym z dwudziestu powiatów ziemskich regionu. Powierzchnia jego wynosi 618 km2. Sąsiadują z nim powiaty: zduńskowolski (369 km2), pabianicki (489 km2), bełchatowski (970 km2), sieradzki (1491 km2), wieluński (927 km2) i poddębicki (881 km2). Ich stolice to duże miasta województwa łódzkiego: Pabianice (70 tys. mieszkańców), Bełchatów (68 tys.), Zduńska Wola (46 tys.), Sieradz (45 tys.).
Powiat łaski składa się z pięciu jednostek samorządowych: Miejskiej gminy Łask, gmin: Buczek, Sędziejowice, Widawa, Wodzierady. W powiecie zamieszkuje ponad 52 tys. ludzi. Najwięcej - prawie 30 tys. mieszka w miejskiej gminie Łask (w tym w Łasku ponad 20 tys.). Największa pod względem powierzchni jest gmina Widawa (30% obszaru powiatu), kolejna jest miejska gmina Łask. Łącznie te dwie gminy obejmują ponad połowę powierzchni powiatu. Najmniejszymi gminami są Wodzierady i Buczek. Do powiatu łaskiego powinna należeć również gmina Dobroń, od wieków związana z Łaskiem. Ministerstwo przygotowujące reformę, nie licząc się z wolą lokalnej społeczności, włączyło Dobroń do powiatu pabianickiego.
Łask jest ważnym węzłem komunikacji samochodowej i graniczy z dużym węzłem kolejowym. Sieć dróg czyni z Łasku ważny węzeł komunikacji samochodowej. Przez powiat przechodzą drogi krajowe: nr 14 Łódź-Wrocław (do Łodzi jest 35 km, do Wrocławia 200 km); nr 44 Łask-Piotrków Trybunalski (45 km). Drogami wojewódzkimi są: nr 473 z Łasku do Koła (90 km); nr 483 z Łasku do Częstochowy (90 km); nr 481 z Łasku do Wielunia (65 km).
Obszar powiatu przecina linia kolejowa z Warszawy przez Łódź do Kalisza i Wrocławia. Ma ona ważne znaczenie dla ruchu osobowego. Przez południową część powiatu prowadzi magistrala kolejowa Śląsk-Porty, szczególnie ważna w przewozach towarowych, zaś w bezpośrednim sąsiedztwie (3 km od granicy powiatu) znajduje się duży węzeł kolejowy Zduńska Wola-Karsznice.
Planuje się utworzyć Port Lotniczy Łask. Obok Łasku, w gminie Buczek, planowane jest utworzenie przy istniejącym lotnisku wojskowym cywilnego portu lotniczego. Jego zaplecze będzie usytuowane na północ od lotniska obok wsi Mauryca (gm. Łask). Ma to być lotnisko typu „cargo" (przewozy towarowe) obsługujące aglomerację łódzką. Jego lokalizacja jest jak najbardziej zasadna - obszar w promieniu 50 km od lotniska zamieszkuje ok. 1.500 tys. ludzi. Lotnisko daje szansę ożywienia ekonomicznego powiatu łaskiego i sąsiednich obszarów. Powstaną warunki do zagospodarowania terenów wokół lotniska na cele magazynowe, składowe, konfekcjonowania wyrobów, półproduktów i towarów na rynek konsumpcyjny i inwestycyjny.
HISTORIA ŁASKU
Źródła archeologiczne niewiele mówią o pradziejach Łasku i jego okolic. Prawdopodobnie jednak począwszy od końca epoki lodowcowej dolina rzeki przyciągała ludzi. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są na epokę brązu.
Pochodzenie nazwy Łask, rodowód Łaskich oraz geneza herbu Korabitów owiane są mgłą tajemnicy. Możemy na ten temat przytaczać tylko mniej lub bardziej prawdopodobne hipotezy. Według nich nazwa Łasku miałaby pochodzić od imienia rycerza Łaska, który z rozkazu Świętopełka miał ponoć zabić w 1008 roku dwoje książąt ruskich Gleba i Borysa. Inna mówi o tym, że to potomkowie rycerzy normańskich o nazwisku Lacy, którzy mieli uciec z Angli na dwór Bolesława Krzywoustego, są atenatami rodu Łaskich.
Jeżeli chodzi o herb, to jedna z legend mówi, że otrzymali go "rycerze okrętowi" biorący udział w wyprawach krzyżowych. Ostateczny kształt herbu Korab, określił dopiero w specjalnym akcie wydanym 30 maja 1504 r., król Polski Aleksander Jagiellończyk. Stało się tak dzięki staraniom prymasa Jana Łaskiego. Godło herbu miało mieć całkowicie złoty kolor i przedstawiać maszt bez żagla, pośrodku statku ozdobionego na dziobie i rufie kosmatymi głowami lwów.
Osada Łask powstała w XI wieku na zachodniej krawędzi Wysoczyzny Łódzkiej, na obszarze zalewowym rzeki Grabi, na szlaku z Krakowa do Poznania. Lokalizacja była korzystna przede wszystkim z tego względu, iż krzyżowały się tu szlaki tranzytowe z Lutomierska do Piotrkowa, z Pabianic do Szadku i Sieradza. Drogom tym odpowiadały później nazwy wychodzących z Łasku ulic. Poza tym dolina Grabi stwarzała dogodne warunki dla rozwoju rzemiosła, rolnictwa i ogrodnictwa.
Założycielem wsi Łask był w XIV w. Jan, chorąży sieradzki, wnuk Michałka, pierwszego Korabity. Ojcem Jana był Wojciech i to od niego rozpoczyna się drzewo genealogiczne rodu Łaskich. Przodkowie chorążego Jana przybyli do Łasku ze wsi Krowica, położonej w pobliżu Opatówka w ziemi kaliskiej. Przybrali oni nazwisko od nazwy osady, do której przybyli, a ich herbem stał się Korab.
W 1366 r. wybudowany został pierwszy kościół w Łasku. Miasto Łask zostało lokowane na prawie magdeburskim, takim, jakim cieszyła się Środa Śląska. Prawa miejskie otrzymał Jan z Łasku i Krowicy 2 września 1422 r. od króla Władysława Jagiełły w obozie wojennym nad jeziorem Mielnem na Mazurach. Nowe miasto uzyskało tym samym przywilej uwalniający go od podporządkowania obcej jurysdykcji (zwierzchnictwa innych miast) oraz zwalniający je ze świadczeń na rzecz panującego. Jagiełło zezwolił na odbywanie w Łasku cotygodniowych targów w poniedziałki i corocznych jarmarków w dzień Św. Franciszka (4 października). Dawny owalny kształt wsi zamieniono na czworoboczny plac, czyli rynek. Dokument lokacyjny wystawiony 19 grudnia 1424 r. przez Jana z Łasku na rzecz Macieja Krówki określał warunki, na których otrzymał on wójtostwo miasta Łask.
Większość ludności napływającej do Łasku stanowiły trzy narodowości. Przede wszystkim byli to Polacy, sporą grupę stanowili Żydzi, (najprawdopodobniej wygnani z Hiszpanii za panowania Izabeli Katolickiej); ponadto fakt ulokowania miasta na prawie niemieckim przyciągał siłą rzeczy Niemców.
Osadnicy musieli zapewne posiadać wyjątkowe umiejętności rzemieślnicze, które rozsławiły miasto na przełomie XV i XVI. Pierwsze wzmianki o istniejącej w Łasku grupie rzemieślników (dokument Jana z Łasku dla wójta Krówki) pochodzą z 1424 r. Natomiast bezpośrednie wzmianki o zawodach uprawianych w Łasku pojawiają się dopiero od połowy XV w. W 1464 r. pojawia się zapis o "Wianchu" (od Wacława) Rybitwowiczu, tzn. rybaku, zaś działalność tutejszego młyna została odnotowana po raz pierwszy w 1486 r. W 1476 r. występuje nazwisko kowala Mikołaja, zwanego Góreckim, a w 1506 r. - krawca Mikołaja z Łasku. W 1512 r. starszymi cechu szewców w Łasku byli Marek i Jan Miazgowie. Otrzymali oni od wojewody Jarosława statut dla swojego bractwa. Za przyjęcie w Łasku do cechu szewców "dawano cztery wręby wosku, osiem groszy na piwo dla braci cechowych i jeden grosz na całun purpurowy do nakrycia mar".
Wiek XVI można nazwać złotym okresem w Historii miasta. Dzięki trosce i funduszom prymasa Jana Łaskiego w latach 1517 - 1523 wzniesiono w mieście okazały, murowany kościół w stylu późnogotyckim. Kościół ten powstał na miejscu wcześniej wzniesionej świątyni z 1366 r. Został konsekrowany 6 lutego 1525 r. pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, oraz świętych - Michała Archanioła, Jana Chrzciciela, Anny i Doroty. W 1525 r. erygowano przy nim kapitułę kolegiacką (od tego czasu kościół ma rangę kolegiaty). Najcenniejszym skarbem w kolegiacie jest alabastrowa płaskorzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Najprawdopodobniej dzieło to ofiarował Łaskiemu papież Leon X podczas wizyty prymasa w Rzymie.
Jan Łaski Młodszy, był najwybitniejszym przedstawicielem reformacji w Polsce. Urodzony podobnie jak wuj w rodzinnym mieście, podróżował dużo po Europie, a jego działalność miała wpływ na rozwój miasta. To m.in. jego zasługą było powstanie w Łopatkach warsztatu drukarskiego, przygotowującego polskie wydania dzieł Erazma z Rotterdamu. Jan Łaski sprowadził także w okolice Łasku arian (odłam religii protestanckiej). Między innymi dzięki działalności Jana Łaskiego Młodszego, Łask cieszył się opinią miasta tolerancyjnego. Oprócz katolików w Łasku mieszkali protestanci, Żydzi a później także wyznawcy prawosławia.
Wiek XVII i XVIII to upadek znaczenia miasta. Historia kraju bezpośrednio odcisnęła swoje piętno na dziejach Łasku. Czterokrotnie miasto trawiły pożary wywołane prawdopodobnie zawieruchą wojenną. Najpoważniejszy w skutkach pożar, który zniszczył kolegiatę, miał miejsce w 1749 r. (za panowania w Polsce Augusta III). Przebudowano ją w stylu późnego baroku, ołtarze zaś zostały ozdobione w stylu rokokowym. Zawierucha wojenna przyniosła również zarazę która w latach 1660 - 61 zabiła jedną czwartą mieszkańców. W konsekwencji nastąpił w mieście upadek rzemiosła i handlu, z którego Łask przecież słynął. W tym samym okresie umiera bezpotomnie ostatni z rodu Łaskich Jan Olbracht (1635 r.). Zamknął się rozdział miasta z Łaskimi jako właścicielami i mecenasami. W 1660 r Łask stał się własnością Samuela Nadolskiego. Po jego śmierci, żona Anna Nadolska zapisała dobra łaskie Hieronimowi Wierzbowskiemu.
W 1666 r. wzniesiono kościół Świętego Ducha, najpierw katolicki postawiony w miejscu wcześniejszej kaplicy, przy przytułku dla ubogich. W XIX wieku. służył ewangelikom, a dziś jest kościołem garnizonowym. W okresie oświecenia Łask należał do Załuskich, którzy to sprzedali miasto w 1798 r. A. Wyganowskiemu. Do końca XVIII wieku miasto nie odzyskało swojej świetności. Po Powstaniu Kościuszkowskim Łask znalazł się w zaborze pruskim, w granicach departamentu piotrkowskiego, w prowincji zwanej Prusami Południowymi. Dwa lata później wszedł w skład powiatu szadkowskiego, w departamencie kaliskim. W okresie Księstwa Warszawskiego przynależność administracyjna Łasku nie uległa zmianie. Podstawową zmianą była zmiana zaborcy, Łask dostał się w ręce carskiej Rosji. Później w 1837 r. dokonano podziału na gubernie, a Łask włączono do guberni kaliskiej.
W 1821 r. miał miejsce w Łasku kolejny wielki pożar. Spłonęły 234 budynki, w tym 199 domów mieszkalnych, co stanowiło ponad 88% ogólnej liczby domów. Skutki tego pożaru dla mieszkańców miasta były dotkliwe, ponieważ oprócz domów mieszkalnych spłonęły także warsztaty pracy. Na zahamowanie przyrostu ludności miasta wpłynął jeszcze jeden pożar, który miał miejsce w marcu 1847 r. Po nim nastąpiła klęska głodu, a na przełomie 1847/1848 r. epidemia cholery. Według doniesień ówczesnych władz Łasku, wymarła 1/5 mieszkańców miasta. Kolejny pożar miał miejsce w 1856 r., po którym kilkanaście rodzin przeniosło się do sąsiednich miast przemysłowych (Zduńska Wola, Pabianice, Łódź). Druga epidemia cholery nawiedziła Łask w 1866 r.
Pomimo tych wszystkich tragicznych wydarzeń, od 1810 r. następował w Łasku szybki wzrost liczby ludności. W 1820 r. przyrost ten wyniósł ponad 36% (2345) i był zapewne następstwem wzmożonego napływu ludności żydowskiej uciekającej przed pogromami z głębi Rosji. Potem wskutek pożarów i epidemii liczba malała, ale po 1859 r. liczba ludności ponownie wzrosła do 3776. Dla porównania, w roku 1793 r. liczba ta wynosiła 1718 osób.
Mieszkańcy miasta brali czynny udział w obu powstaniach XIX wieku. W 1861 r. miały miejsce patriotyczne demonstracje, które doprowadziły do ucieczki z miasta burmistrza wraz z kilkoma urzędnikami. W strukturze narodowościowo-wyznaniowej ludności Łasku już od końca XVIII w. zaznaczyła się wyraźna dominacja populacji żydowskiej, której udział w ogólnej liczbie mieszkańców Łasku w 1793 r. osiągnął 77,0%, a w 1859 r. - 70, 8%.
DZIEJE MIASTA - WIEK XX
Wiek XX rozpoczął się dla Łasku udziałem jego mieszkańców w walkach z zaborcą i strajkach szkolnych (1905-1906 r). W 1906 r. roku strajkowali robotnicy rolni. Mieszkańcy Łasku zaczęli wstępować do PPS, ale na początku 1907 r. wielu łaskich aktywistów trafiło do więzienia. Ważnym wydarzeniem gospodarczym tego okresu było stworzenie w 1904 roku stacji kolejowej. Jesienią 1914 r. ziemia sieradzka stała się areną działań wojennych. Łask wraz z częścią powiatu znalazł się w niemieckiej strefie okupacyjnej. Pomimo, że miasto nie ucierpiało bezpośrednio na skutek działań wojennych, podupadło jednak znacznie na skutek rabunkowej polityki okupanta. Do pogorszenia się sytuacji materialnej ludności przyczyniły się choroby i głód.
Na mocy Ustawy Tymczasowej Rządu Polskiego z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji, nowo utworzony powiat łaski znalazł się w powołanym województwie łódzkim. Pierwszym starostą łaskim został Aleksander Słupczyński. W 1921 r. miasto liczyło 5362 mieszkańców. Pod względem wyznaniowym najliczniejsza grupa ludności wyznawała religię rzymskokatolicką, na drugim miejscu występowało wyznanie mojżeszowe, następnie religia ewangelicka i w minimalnej liczbie prawosławie. W przekroju narodowościowym dominowały dwie grupy: Polacy i Żydzi, pozostałe narodowości miały znikomy udział. Choć miasto do lat dwudziestych borykało się z problemami gospodarczymi, rozwijało się.
W 1921 r. Łask uczestniczył w powołaniu do życia Związku Gmin Województwa Łódzkiego. Niedługo potem Wielki Kryzys z lat 1929-1933 załamał zupełnie gospodarkę w mieście. Jednak wkrótce odzyskała ona płynność finansową. Przykładowo w 1936 r. w rzemiośle łaskim wystąpiły działania w kierunku wzmacniania słabych liczebnie cechów jednobranżowych poprzez ich łączenie w wielobranżowe.
W 1928 r. ostatni spadkobierca dóbr łaskich - Janusz Szweycer wydzielił 120 ha lasu przy linii kolejowej miedzy Wierzchami i szosą Łask - Pabianice, zamierzając utworzyć Miasto - Las Kolumna.
W okresie międzywojennym w Kolumnie powstało sporo domów wczasowych, stanowiących własność mieszkańców Pabianic i Łodzi. Sąsiedztwo rzeki Grabi i nieskażona przyroda sprawiły, że Kolumna zasłynęła jako kurort wypoczynkowy. W latach trzydziestych nastąpiła poprawa infrastruktury miasta: skanalizowano częściowo zachodni fragment Łasku. Od 1938 r. prąd do Łasku dostarczał Międzykomunalny Związek Elektryfikacyjny Okręgu Łódzkiego. Należy także pamiętać o rozwoju szkolnictwa, służby zdrowia, sportu.
W okresie II wojny światowej Łask znajdował się w granicach Rzeszy, w "Kraju Warty". Do obozu koncentracyjnego w Dachau wywieziono m.in. księży i intelektualistów. Hitlerowcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej (wymordowano na miejscu lub w obozach koncentracyjnych ponad 90 % Żydów).
W mieście istniało również getto żydowskie. Po wojnie Łask szybko "stawał na nogi". Od lutego 1945 r. urzędowały w mieście władze miejskie w postaci Tymczasowej Miejskiej Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego. Na pierwszym posiedzeniu Rady (2 lutego 1945 r.) burmistrzem wybrano I. Tyca. Już 26 lutego 1945 r. uruchomiono kino Bałtyk. Wkrótce po wyzwoleniu wznowiła działalność Spółdzielnia Spożywców, której prezesem został Mieczysław Koter,a władze miejskie dążyły do przejęcia i uruchomienia miejscowych zakładów wytwórczych. Były to m.in. olejarnia przy Żeromskiego i stolarnia mechaniczna " Spójnia". W 1948 r. powstała w Łasku Tkacka Spółdzielnia "Polkana"Gwałtowne uprzemysłowienie miasta nastąpiło w latach 60-tych i 70-tych, powstały takie zakłady jak "Wólczanka", "Łaskie Fabryki Mebli", "Montoprzem" czy "Silikaty".
Był to również okres rozwoju infrastruktury oświatowej. W 1961 r. ukończono budowę Szkoły Podstawowej w Kolumnie, a w 1964 r. oddano do użytku Liceum Ogólno-kształcące. Trzeba również wspomnieć o rozbudowanym szkolnictwie zawodowym i średnim zawodowym (Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technikum Ekonomiczne). Główną placówką kulturalną w Łasku od 1956 r. jest Łaski Dom Kultury, którego budynek obecny kształt otrzymał po remoncie na przełomie lat 1970/71 r. Obok ŁDK, drugą placówką kulturalno-oświatową jest od roku 1969 r. Garnizonowy Klub Wojskowy, w którym znalazło siedzibę Kino "Muza". W październiku 1987 r. oddano do użytku budynek Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej oraz po długiej budowie Ośrodek Sportu i Rekreacji przy ulicy Armii Krajowej. Od 19 stycznia 1974 r. funkcjonuje nowy budynek szpitala, który stanął nieopodal starego obiektu przy ulicy Warszawskiej.
W 1973 r. nastąpiło powiększenie miasta o dzielnicę Kolumna. Zmiany społeczno-gospodarcze dokonujące się w kraju od 1989 r. widoczne są bardzo dobrze na przykładzie naszego miasta. Na przestrzeni ostatnich piętnastu lat w Łasku dokonało się wiele, aczkolwiek nie możemy zapominać o ujemnych aspektach transformacji. Do plusów należy zaliczyć przede wszystkim powstanie dynamicznie rozwijającego się sektora prywatnego. Takie firmy jak "Kastor" S.A. (godło "Teraz Polska"), "Instalplast", "Teresa Kopias" czy "Celpol" znakomicie promują nasze miasto i region. Pozytywnym zjawiskiem, odzwierciedlającym tendencję ogólnopolską, jest przyrost procentowy młodzieży z wyższym wykształceniem. Niestety, towarzyszy temu utrzymująca się w powiecie na wysokim poziomie stopa bezrobocia (17,5% - styczeń 2004 r.), toteż wielu młodych ludzi w Łasku pozostaje bez pracy.
W latach dziewięćdziesiątych miasto zostało powiększone o nowo wybudowane osiedle "Przylesie". Wkrótce powstała tam parafia z kościołem p.w. Błogosławionej Faustyny Kowalskiej. W 1993 r. otworzono na tymże osiedlu szkołę podstawową.
W 1994r. liczba mieszkańców Łasku przekroczyła 20000. Lata 90-te to również znaczne rozbudowanie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na terenie gminy oraz doprowadzenie do Łasku gazu. Kryta pływalnia, której budowę rozpoczęto w 1996r została oddana do użytku w roku 1998.
Niezwykle ważnym wydarzeniem dla miasta było ulokowanie w gminie jednostki i lotniska wojskowego (1957 r.). Istniejąca obecnie 32 Baza Lotnicza została sformowana 1 stycznia 2001 roku. Jednostka ta powstała w wyniku restrukturyzacji 10 pułku lotnictwa myśliwskiego, który przez prawie 40 lat stacjonował na gościnnej ziemi łaskiej. Dowództwo i kadra 10-ego pułku stanowią trzon nowo powstałej jednostki. 32 Baza Lotnicza funkcjonuje w strukturach 3 Korpusu Obrony Powietrznej z dowództwem we Wrocławiu i pełni istotną rolę w realizacji zadań stojących przed Wojskami Lotniczymi oraz Obrony Powietrznej.
Dużym sukcesem było przystosowanie lotniska wojskowego dla potrzeb NATO w 2003r. Jednostka odpowiada za zabezpieczenie szkolenia i działań bojowych eskadr lotniczych zarówno w systemie obronnym Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w systemie obrony powietrznej Sojuszu Północnoatlantyckiego. Zasadniczą rolę w 32 Bazie pełnią trzy dywizjony: dowodzenia, zabezpieczenia i techniczny.
Siły i środki znajdujące się w dywizjonie dowodzenia służą do zabezpieczania ciągłości dowodzenia i ubezpieczenia lotów, oraz ochrony i obrony 32 Bazy Lotniczej. Dnia 23 marca 2004r. odbyło się uroczyste przekazanie obowiązków Dowódcy Bazy. Obowiązki przekazał pierwszy jej Dowódca płk.dypl.pilot Dariusz Pacek, a przejął ppłk. dypl. pilot Adam Świerkocz. Baza jest ściśle związana z regionem, w którym stacjonuje. Dowództwo i kadra utrzymuje kontakty z władzami, instytucjami administracyjnymi, społecznymi i kulturalnymi, szkołami oraz zakładami pracy w regionie.